سورنا فرمانده بزرگ اشکانیان

اشکانیان
پس از مرگ اسکندر،امپراتوری او میان سردارانش تقسیم شد و سلوکیان بر ایران تسلط یافتند،سلوکوس نیکاتور یکی از سرداران بزرگ اسکندر،مؤسس این سلسله بود که از ۲۸۰ تا ۲۶۱ قبل از میلاد،سلطنت کرد،جانشینان او که دشمنی دیرینه با ایرانیان داشتند،به مدت شصت سال از مردم ایران با گرفتن مالیاتهای سنگین بهره کشی کردند.

اسکندر مقدونی

قوم پارت که در منطقه ی شمال شرقی ایران مستقر بود از این ظلم به ستوه آمد و در ۲۵۰ قبل از میلاد،سر به شورش برداشت،رهبر این شورش ارشک نام داشت که سایر رهبران قبایل را به وحدت فراخواند،آنها متحد شدند و از آنجا که در سرزمینی کوهستانی مستقر شده بودند،از دسترس سپاهیان یونانی دور بودند،اما خود می توانستند به شهرهای سلوکی حمله برده و با نیروهای نظامی یونانیان درگیر شوند.

ارشک بعد از مدتی به قتل رسید و برادر او تیرداد به سلطنت رسید،او توانست نیروی نظامی منسجمی فراهم کند و با سومین پادشاه سلوکی سلوکوس کالینیکوس بجنگد،وی بعد از این پیروزی لقب شاه را برای خود اختیار کرد و درباریانش نسب او را به نوادگان اردشیر سوم هخامنشی مربوط کردند و سلسله ای جدید به نام اشکانیان برپا شد.

تیرداد شصت سال پادشاهی کرد و سراسر مشرق زمین را از دست یونانیان بیرون آورد و تا آسیای صغیر و کرانه های شرقی مدیترانه را فتح کرد،پس از او شاهان بعدی درصدد تحکیم قدرت خود برآمدند،در این مدت شاهان اشکانی با امپراطوری قدرتمند و نوپای روم که بر یونانیان و قلمرو آنها تسلط یافته بود هم مرز شده و جنگهای متعددی میان آنها واقع شده بود.

لوچینیوس کراسوس

در سال ۵۶ قبل از میلاد،اُرُد یا اشک سیزدهم بر تخت سلطنت اشکانیان نشست،سلطنت او از طرف خاندان قدرتمند سورِن حمایت می شد.

ارد یا اشک سیزدهم

در سال ۵۵ قبل از میلاد،ایالات جمهوری روم به پیشنهاد پمپیی یکی از سه سردار قدرتمند روم (دو سردار دیگر جولیوس سزار و لوچینیوس کراسوس نام داشتند) تقسیم بندی شد،سوریه به کراسوس تعلق گرفت که یکی از مردان ثروتمند روم بود،همو بود که شورش بردگان رومی به فرماندهی اسپارتاکوس را سرکوب کرد. او که از موفقیتهای رقبایش جولیوس سزار و پمپیی ناخشنود و در حسرت پیشی گرفتن از آنها بود،سوریه را مرز مشترک خود با پارت ها نمی دانست و نقشه ی تصرف سرزمین باختریان (افغانستان و پاکستان) امروزی و هند را در سر داشت،اختیاراتی که سنا به او داده بود شامل تصرف سرزمین های دیگر نبود،اما مفادی از قانون به فرمانداران رومی اختیار می داد تا عملیات نظامی را بدون صدور حکم سنا آغاز کنند،از سوی دیگر جولیوس سزار فاتح سرزمین گل،او را تشویق می کرد که به کشورگشایی دست زند،شاید سزار که او را رقیب خود می پنداشت قصد تحریک و به دام افکندن او را داشت،مردم روم هم که از جنگ های پنج ساله جولیوس سزار خسته شده بودند،با شروع جنگی دیگر که بر مالیات ها می افزود مخالف بودند،رومیان در جنگ با ژرمن ها و اقوام برتانی،دچار مشکلات فراوان شده بودند و در آسیا جنگ با مهرداد فرمانروای سرزمین پونت به تازگی پایان یافته بود،اما کراسوس که تصمیم به کسب افتخارات – و شاید مال اندوزی بیشتر – داشت به اعتراض مردم بی اعتنا بود و عازم جنگ شد،روزی که او و سپاهش از دروازه های شهر خارج می شدند،مردم سر راه آنها ازدحام کرده و او را هو نمودند و کراسوس که اوضاع را خطرناک می دید،پیغامی به پمپیی فرستاد و او که از شهرت خوبی برخوردار بود،به یاری کراسوس شتافت و او را از مهلکه نجات داد.

کراسوس

سزار

پمپیی

کراسوس گروهی از نخبگان امور نظامی را همراه خود کرده بود،او نامه ای به جولیوس سزار نوشت و از او خواست تا این لشکرکشی را تأیید کند.

سزار یکی از فرماندهان لایق خود را به همراه یک فوج سوراه نظام به کمک او فرستاد،کراسوس از مرز ایران و روم واقع در سرزمین سوریه امروزی رد شد،او در این هنگام ۸ لژیون (هر لژیون معادل ۵۰۰۰ نیرو) در اختیار داشت،لژیونرهای رومی مجهز به کلاهخود،جوشن(زره روی سینه)،ساعد بند و ساق بند بودند که آنها را از ضربه های شمشیر و تیر تا حدودی در امان می داشت،این نوع زره در زمان خود بسیار پیشرفته بود و یکی از دلایل پیروزی رومی ها در جنگ بود،اما این عیب را هم داشت که وزن سنگین زره،به اضافه ی وزن سلاحها که شامل شمشیر،سپر،خنجر و یا نیزه بلند سنگین و سپر بود،آنها را از تحرک زیاد باز می داشت،اما سربازان ایرانی در آن زمان از اسلحه ی سبکتری استفاده می کردند و زره آنها اکثراً از چرم فشرده و زره مجوف بود.

سرباز پارتی در حال تیراندازی به عقب

سرباز رومی

کراسوس نخست به نزدیک ترین پادگان ایرانی که تعداد کمی نیرو در آنها مستقر بودند حمله برد و به آسانی آنها را شکست داد،سربازان باقی مانده خود را به ایران رساندند تا خبر حمله رومیان را برسانند،کراسوس چند پادگان و دژ دیگر را هم به تصرف درآورد،اما به جای آنکه از فرصت غافلگیری و سرعت استفاده کند و با تهاجم به ایران که هنوز فرصت جمع آوری نیرو و انسجام آنها را پیدا نکرده بود،دشمنش را از پا درآورد،به همین پیروزی های کوچک بسنده کرد و تعدادی سرباز در این مناطق گذاشت و بازگشت،اشتباه کراسوس شاید از روحیه ی تاجر پیشه و راحت طلب او نشأت می گرفت که جنگ برای او فقط وسیله ای جهت كسب غنایم و شهرت و افتخار بود،او بعد از بازگشت به اَنطاکیه(واقع در ترکیه امروزی)به استراحت پرداخت و با تأخیر بسیار درصدد تحکیم موقعیت دیپلماتیک خود برآمد،او سفرایی را به ارمنستان و سرزمین آسوریان فرستاد تا آنها را با خود متحد کند،شاه ارمنستان،آرتاواس،محترمانه دعوت او را پذیرفت و متعهد شد ۵۰,۰۰۰ نیرو با تجهیزات کامل برای کراسوس بفرستد،شاه آسوریا هم با کراسوس معاهده ای امضا کرد و سوگند خورد در جنگ با ایران از او حمایت کند. کراسوس خشنود از این معاهده،پیشروی خود را آغاز کرد،مردم سر راه که از تعدی مأموران حکومتی اشکانیان در عذاب بودند و تصور می کردند رومیها شرایط بهتری را برای آنها فراهم می کنند،از کراسوس استقبال کردند،چند پیروزی کوچک هم روحیه ی سربازان رومی را بالا برده بود و آنها تصور می کردند با قشونی از وحشیان که نه سلاح درست و حسابی دارند و نه از استراتژی های جنگی چیزی می دانند روبه رو خواهند شد،آنها را در هم می کوبند و گنجینه های افسانه ای پادشاهان اشکانی به آنها تعلق خواهد گرفت.

سورنا نابغه نظامی

کندی و تعلل کراسوس فرصت کافی را به ارد داد تا سپاهی نیرومند فراهم کند و فرماندهی آن را به سورنای جوان،سرداری که از خانواده ی بزرگ سورن بود،سپرد و خود در رأس لشکری به سوی ارمنستان حرکت کرد تا مانع از پیوستن ارتش ارمنستان به سپاه روم شود،در همان حال برای به جا آوردن رسوم دیپلماسی آن زمان،سفیری را با این پیام نزد کراسوس فرستاد:

اگر سپاه روم با فرمان سنای روم به جنگ آمده که چاره ای جز جنگ نیست؛اما اگر کراسوس،بی تدبیر سنا و مطابق خواسته ی خود برای کشورگشایی به این جنگ آمده،شاهنشاه ایران حاضر است با توجه به کهولت سن به او رحم کند،مشروط بر آنکه کراسوس عذر بخواهد.
کراسوس با تحقیر به این نامه نگاهی انداخت و گفت پاسخ شاهنشاه تو را در سلوکیه خواهم داد،بنا بر روایات پلوتارک مورخ رومی،سفیر ایران بعد از شنیدن این پاسخ پوزخندی زد و کف دست خود را به کراسوس نشان داد و گفت:اگر در کف دست من مویی می بینید سلوکیه را هم خواهید دید.

کراسوس فرمان پیشروی داد اما هوای نامساعد و ریزش باران مسیر را ناهموار و دشوار کرده بود،از طرفی ستون پنجم در میان سپاه رومیان شایع کرده بود که پارتیان ارتشی نیرومند و کار آزموده دارند و مقابله با چنین سپاهی ناممکن است،حتی فرماندهان رومی هم در کارآ بودن نقشه های جنگی کراسوس تردید نشان می دادند و پیشنهاد می کردند که استراتژی های جدیدتری که مناسب مقابله با یک ارتش منظم و نیرومند است طراحی شود،اما کراسوس به نظریه های آنان توجهی نشان نداد و اصرار بر اجرای نقشه خود کرد،همان زمان هم پوبلیوس،پسر کراسوس،با سربازان مزدور از سرزمین گل و شش هزار جنگجوی ارمنی به اردوی کراسوس پیوست،پوبلیوس به پدرش توصیه کرد که برای حمله از گذرگاه های کوهستانی ارمنستان عبور کند که امنیت بیشتری دارد،اما کراسوس توصیه ی پسرش را نپذیرفت و فرصت مناسب را برای سواران کماندار پارتی که در دشتهای باز بهتر می جنگیدند فراهم کرد،کراسوس در پیشروی خود کم کم به سرزمینی خشک و گرم رسید که تهیه آب و غذا برای سربازانش را دشوار می کرد،گرمای هوا هم سربازان را تشنه و فرسوده کرده بود،اما کراسوس اعتنایی به وضعیت سربازان خود نداشت،او اشراف زاده ای راحت طلب بود و وسایل آسایش او فراهم بود،خیمه ای بزرگ و مجلل،رختخواب های نرم،غذای خوب و آشامیدنی خنک،بنابراین رنجی که سربازان می کشیدند فقط به صورت گزارش های گاه و بیگاه فرماندهان به گوش او می رسید که اهمیتی به آنها نمی داد؛زیرا از نظر او سربازان میباید در سختی زندگی کنند.

سربازان ارتش روم

در همین ایام فرستادگان او سرگرم جمع آوری قوای جدید بودند،زیرا کراسوس می خواست پیروزی قاطعی به دست آورد و سراسر امپراتوری ایران اشکانی را تصرف کند،در این میان فرستادگانی از سوی شاه ارمنستان به اردوگاه او رسیدند و پیغام دادند که شاه ایران با قشون بزرگی به سرزمین او حمله برده و از کراسوس طلب یاری کردند،اما کراسوس که از کمی نیروی کمکی که شاه ارمنستان فرستاده دلگیر بود،اعتنایی به این پیام نکرد و کمک به او را موکول به زمانی کرد که خود از جنگ فارغ شود،دشت های سوزان و بی آب و علف پیش روی او تمامی نداشت و وضعیت آذوقه و آب آشامیدنی سربازان بحرانی بود،چاه های آب در مسیر کمیاب بودند و بعضی از آنها آب اندکی داشتند که کفاف سیراب کردن یک ارتش را نمی داد،کراسوس که از سپاه پارتیان اثری نمی دید عده ای از سربازان خود را برای شناسایی فرستاد،مدتی بعد چند نفر از آنها با وضعی فلاکت بار بازگشتند و گفتند که پارتها غافلگیرانه رفقایشان را کشتند.

نبرد کارهه نبرد پارتیان و رومیان

دو روز بعد سپاه دشمن آشکار شد،آنها عمداً عقب نشینی کرده بودند تا میدان مناسب تاخت و تاز کمانداران پارتی را پیدا کنند،رشته ی زنجیرواری از مردان با ارابه ها آب و آذوقه را به سربازان پارتی می رساندند و از این نظر کمبودی نداشتند،اما پارتیان دست به حمله نزدند،این وضعیت کراسوس و سربازانش را عصبی کرده بود،آنها می خواستند هرچه زودتر کار را به اتمام برسانند،بنابراین دست به حمله زدند،جناح وسط رومی ها به خط مقدم پارتیان حمله برد،سپاهیان سنگین اسلحه رومی ها بر سربازانی که سلاح سبک داشتند به آسانی فایق شدند و پیش رفتند،دو جناح چپ و راست که وضع را چنین دیدند برای در هم شکستن نهایی دشمن وارد کارزار شدند،پارتیان بعد از شکسته شدن خط مقدمشان عقب نشستند و سپاه رومیان سرمست پیش می رفت،غافل از آن که شکسته شدن خط مقدم و عقب نشینی آنی پارتیان،بخشی از شیوه های جنگی آنهاست،به زودی از دو طرف گرد و خاکی برخاست و موجی از سواران کماندار پارتی از راه رسیدند که از فاصله یکصد قدمی به سوی رومیان تیراندازی می کردند،آنها هنگامی که تیرهایشان تمام می شد جای خود را به سواران دیگر می دادند،به روایتی آسمان از شدت پرواز تیرها سیاه شده بود و تیرهای آخته ی پارتی که از کمان های سبک اما نیرومند آنها پرتاب می شد،زره سربازان رومی را می درید،رومی ها که از دو طرف وضعیت دفاعی گرفته بودند و عقب می نشستند،در انتظار پایان یافتن تیرها و تیراندازی بودند،اما تیراندازی پایان نمی گرفت،بلکه با فشرده شدن سربازان رومی،تلفات بیشتری بر آنها وارد می کرد.

بسیاری از سربازان رومی در تیراندازی پارتیان کشته شدند

در همین حال جناح مرکزی سپاه پارتی که عقب نشینی کرده بود،دست به حمله زد،کراسوس که اوضاع را وخیم می دید،به پسرش دستور داد با سربازان گل به قلب دشمن حمله برد،پوبلیوس چنین کرد،اما او هم در دام استراتژی کمانداران پارتی افتاد،پارتیان دوباره دست به عقب نشینی زدند اما به زودی بازگشتند و رومیان را محاصره کردند،باران تیر نفرات پوبلیوس را یکی بعد از دیگری به هلاکت می رساند،پوبلیوس برای پدرش پیامی فرستاد و درخواست کمک کرد،اما کراسوس قادر به اعزام نیروی کمکی نبود،زیرا اوضاع سپاه تحت فرماندهی خودش هم وخیم بود.

نفرات سپاه پوبلیوس یکی بعد از دیگری از پا درآمدند و او هم که اوضاع را چنین دید برای آن که اسیر دشمن نشود دست به خودکشی زد و به شیوه ی رومیان،دسته ی شمشیری را در زمین فرو برد و استوار کرد و خود را بر روی آن انداخت.

این خبر که به کراسوس رسید،سردار رومی از پا درآمد و دستور عقب نشینی داد تا مابقی افرادش در امان بمانند،اما این عقب نشینی با وضعیتی آشفته و اسفبار صورت گرفت،غروب فرارسید،پارتیان پیام فرستادند که در شب نمی جنگند و رومیان فرصت دارند تا برای کشتگان خود مراسم تدفین برگزار کنند،کراسوس هم فرصت سوگواری خواهد داشت اما فردا میباید تسلیم شود تا او را به خدمت شاه اشکانی ببرند،کراسوس شب هولناکی را گذراند و در مرگ پسر چنان ضعفی از خود نشان داد که مایه ی حیرت سرداران سپاهش بود،آنها سعی داشتند او را آرام کنند و از او خواستند در تاریکی شب عقب نشینی کنند و خود را به یکی از پادگانهای رومی برسانند،زیرا مطمئن بودند پارتیان بنا بر رسوم خود در شب حمله نمی کنند،حرکت اردو سربازان زخمی و محتضر را به ناله و التماس انداخته بود و از دیگران می خواستند تا آنها را هم با خود ببرند و تنها نگذارند،اما حدود ۰۰۰, ۴ نفر زخمی برجا ماندند که سحرگاه به اسارت پارتیان درآمدند.

این نبرد به نبرد کارهه یا حران معروف شد.

کشته شدن کراسوس
کراسوس به شهر کارای که در نزدیکی سوریه قرار داشت عقب نشست،حاکم محلی به آنها اطمینان داد که با راهنمایی او می توانند به سوریه برسند،قشون روم در شب به راه افتاد اما حاکم رفتار عجیبی از خود نشان می داد و رومیان را بدگمان کرد که مبادا خیال دارد آنها را به دام دشمن بیندازد،یکی از سرداران کراسوس که کاسیوس نام داشت از همراهی با او خودداری کرد و با تعدادی از سپاهیان به کارای بازگشت،سردار دیگر که اکتاویوس نام داشت با پنج هزار سوار به راه خود ادامه داد،اما با دمیدن صبح آنها متوجه شدند که در زمینی باتلاقی گرفتار شده اند و پارتیان خود را به نزدیکی آنان رسانده اند،سواران پارتی نزدیکتر شدند اما معلوم شد قصد جنگیدن ندارند و به آنها پیشنهاد صلح و تسلیم کردند،پیشاپیش این سواران سردار بزرگ،سورنا،سوار بر اسب بود،همو رومیان را خطاب قرار داد و به گفته ی پلوتارک به زبان رومی سخن گفت،بخشی از سربازان تمایل به تسلیم داشتند،خود کراسوس هم چاره ای جز تسلیم نمی دید اما بخشی از افسران و سربازان این کار را مایه ی ننگ می دانستند و حاضر به تسلیم نبودند،میان این دو گروه نزاعی در گرفت که نتیجه ی آن کشته شدن کراسوس بود،سرِ کراسوس بریده شد و او را به حضور سورنا آوردند که با تأسف بر آن نگاهی انداخت و دستور داد با جسد او به احترام رفتار شود اما سر او را برای شاه ایران ارد فرستاد،در همه جای سرزمین ایران جشن و شادمانی برپا شد.
وقتی خبر شکست سپاه کراسوس به روم رسید مردم نخست دچار بهت زدگی و سپس خشم شدند،همه خواهان انتقام بودند تا این لکه ی ننگ پاک شود و از جولیوس سزار و پمپیی انتظار داشتند علیه ایرانیان لشکرکشی کنند،اما هیچیک از این دو سردار در آن شرایط،آمادگی لازم را برای آغاز جنگی دیگر نداشتند،تا آن که جولیوس سزار رقبایش را شکست داد و تدارک لشکرکشی علیه پارتیان را آغاز کرد،ولی مرگ به او فرصت نداد و به دست سناتورهای روم به قتل رسید،اما سورنا سردار فاتح جنگ،سیاستمداری با تجربه نبود و شاه اشکانی که از محبوبیت زیاد او – که خودش نیز خواهان آن بود – دچار حسادت شده بود،فرمان قتل او را داد.

مهارت بی نظیر پارتیان
استراتژی پارتیان که در زمان فرماندهی سردار جوان سورنا،به اوج پختگی و کارآیی خود رسیده بود،تلفیقی از جنگهای پارتیزانی (حمله ی سریع و غافلگیرانه،ضربه زدن به نقاط ضعف دشمن و عقب نشینی سریع) و جنگهای کلاسیک؛حمله ی همه جانبه و گازانبری به دشمن،محاصره ی آنها و بستن حلقه ی محاصره بود.

پارتیان بر تیراندازی از راه دور تکیه بسیار داشتند،این تیراندازی حداکثر تلفات را به دشمن وارد می کرد و موجب حداقل تلفات برای سپاه خودی بود،تیر و کمانی که آنها به کار می بردند اوج فناوری در آن زمان را نشان می دهد،کمانها از لایه های متعدد نوعی چوب ورقه شده سبک که روی هم چسبانده میشد شکل می گرفت،چنین کمانی در عین سبکی بسیار کارآ بود و قدرت پرتاب فراوان داشت،پیکانهای نوک تیرها هم از آلیاژی ساخته شده بود که زره دشمن را می درید و در بدن فرو می رفت،مهارت های مخصوص تیراندازی با کمان و از روی اسب به سربازان آموخته می شد،سبک تیراندازی کمانداران پارتی منحصر به فرد بود،آنها هنگام عقب نشینی ساختگی روی اسب می چرخیدند و در حال تاخت دشمنی را که در تعقیب آنها بود هدف قرار می دادند،سردار پارتی سورنا،سربازی جنگ آزموده اما سیاستمداری کم تجربه بود که هنر جنگ را به خوبی می دانست اما هنر سیاستمداری را نه و همین دومی موجب مرگ او شد.

پارتیان در تیراندازی مهارت فوق العاده ای داشتند