سلاح در گذشته های دور

اولین سلاح های ضربه ای
لارنس کیلی،در این قطعه ی انتخابی از کتابش با عنوان جنگ قبل از تمدن،شرح می دهد که چرا در عصر حجر سلاح های ضربه ای همچون چماق،اغلب صدماتی جدی تر از سلاح های پرتابی نظیر تیر،به وجود می آوردند،وزن بیشتر سلاح های ضربه ای،در برخورد،لاجرم نیرویی بیش از سلاح های پرتابی سبک تر منتقل می کند؛سلاح پرتابی هنگام پرتاب هدایت نمی شود،در حالی که سلاح ضربه ای را می توان طوری تنظیم کرد که درست به هدف بخورد؛یک حرکت از چنین سلاحی می تواند حریف بدون زره را سخت مجروح کند و یا بی درنگ او را بکشد،پس عجیب نیست که می خوانیم با چنین سلاحی جمجمه ای شکسته شده،مغزی بیرون زده،دست و پایی خرد و دو تکه شده و پیکری شکافته شده است؛مثلاً جنگجویان آزتک،می توانستند با یک ضربه ی شمشیر یا چماق لبه تیزشان،سر اسبی اسپانیایی را از تن جدا کنند.

انسان اولیه

پنهان شدن به جای جنگیدن
شوشون ها برخلاف بیشتر قبایل بومی آمریکا پیش از ظهور سفیدپوستان اروپایی درگیر جنگ نمی شدند؛پیتر فارب،در این قطعه از کتاب تحسین شده اش درباره ی پیدایش فرهنگ سرخپوستان،علت این کار را شرح می دهد:
علت آن نظام اخلاقی برتر شوشون ها نبود؛بلکه این کار عملی تر بود،شوشون ها جنگ نمی کردند؛زیرا دلیلی برای این کار نمی دیدند،آنها هیچ میلی به کسب افتخارات نظامی نداشتند،چرا که اصلاً در چنان اجتماع کاملاً ساده ای که مبتنی بر تعامل بود،جنگ چیز بی معنایی بود،آنها قلمرویی نداشتند که از آن دفاع کنند؛قلمرو،برایشان زمانی ارزش داشت که بتوانند از آن غذا تهیه کنند و تازه در آن موقع هم شوشون ها به جای جنگ با یکدیگر همکاری می کردند؛حتی اگر هم می خواستند که از قبیله ی سرخپوست ثروتمند همسایه،دزدی بکنند،نه سلاحی داشتند و نه جامعه ی منسجمی که بتوانند برای این کار سازماندهی اش کنند؛هر گاه سرخپوستان دیگر به ساحتشان تجاوز می کردند و بر آنها می تاختند،شوشون ها با آنها نمی جنگیدند،بلکه به راحتی فرار می کردند و پنهان می شدند.

نوآوری های نظامی در خاور نزدیک باستان
پس از متداول شدن کمان در اواخر دوره دیرینه سنگی و دیوارهای سنگی دفاعی در عصر نوسنگی،نوآوری بزرگ بعدی توانایی ذوب فلز و ساختن سلاح های فلزی بود،اولین فلزی که مردم چگونگی جداسازی آن را از سنگ یاد گرفتند مس بود؛آنان خیلی زود شروع به ترکیب این فلز با مقدار کمی قلع کردند تا آلیاژ دیگری به نام برنز (مفرغ) را که خیلی محکم تر و مقاوم تر از مس بود،تولید کنند،در ابتدا برنز به فراوانی مس نبود،زیرا قلع کمیاب بود؛برای مدت ها قلع از راه تجارت تهیه می شد.

انسان های اولیه در حال شکار کردن

ظهور عصر برنز (یا عصر مفرغ) در زمان های مختلف و در مکان های مختلف اتفاق افتاد؛نخست در هزاره چهارم (۳۰۰۰ سال) قبل از میلاد و به صورت وسیعی در خاور نزدیک رخ داد و عجیب نبود که این فناوری جدید،چهره ی جنگ را در آن منطقه تغییر داد،آرتر فریل می نویسد:

شروع عصر برنز،تقریباً همزمان با ظهور تمدن در خاور نزدیک است و یکی از خصوصیات اصلی این دوره ی جدید،یعنی سلاح های فلزی،جنگ را بسی مرگبارتر از دوره ی نوسنگی ساخت.

تمدنی که فریل از آن سخن می گوید،به معنی پیدایش اولین شهرها،بناهای عظیم سنگی و نوشتار در سومر است،که منطقه ای حاصلخیز در شمال غربی خلیج فارس بود،کل این منطقه که میان رودهای دجله و فرات قرار داشت،به نام بین النهرین (میان دو رود) شناخته می شد؛سومریان و اقوامی را که بعد از
آنها آمدند،از جمله بابلیان و آشوریان که همگی آداب اجتماعی و تجربیات نظامی مشابهی داشتند،روی هم رفته بین النهرینی می خوانند،توانایی ساخت سلاح های فلزی تنها پیشرفت مهم بین النهرین باستان نبود،بسیاری از نخستین شهرها به سرعت رشد کردند و جمعیتی بالغ بر دهها هزار نفر یافتند و این باعث شکل گیری بزرگ ترین ارتش هایی شد که دنیا تا آن زمان به خود دیده بود؛ارتش هایی که گاه بالغ بر ده هزار سرباز یا حتی بیشتر داشتند؛چنین نیروهای قدرتمندی در دستان معدود افرادی مستعد و جاه طلب در راه فتوحات گسترده و ایجاد نخستین امپراتوری ها به کار رفت؛تحت چنین شرایطی،نوآوری های بزرگ نظامی جدیدی در هزاره های چهارم،سوم و دوم قبل از میلاد در بین النهرین به وجود آمد،شماری از نوآوری های آسیای مرکزی هم به این منطقه راه یافتند که بین النهرینی ها آنها را بهبود بخشیدند و در سطحی گسترده تر به کار بردند،در طول زمان این نوآوری ها به خارج از آن منطقه یعنی فلسطین،مصر،آسیای صغیر و دیگر بخش های خاور نزدیک و سرانجام به اروپای شرقی هم رسید.
نخستین سلاح های خاور نزدیک
اولین پیشرفت مهم نظامی در خاور نزدیک،گذر از سلاح های سنگی و دستیابی به سلاح های فلزی به یکباره اتفاق نیفتاد،حتی بعد از پیدایش فنون ذوب فلز هم هنوز برخی سلاح های عصر حجر به خصوص چماق و گرز تا قرن ها به کار می رفت،در طول زمان کارد،تبر،سرنیزه،پیکان سنگی و نظایر آنها جای خود را به انواع مسی،برنزی و سرانجام آهنی دادند.

نمونه هایی از سلاح های انسان های اولیه

شتاب در رخ دادن این گذر و تغییر کیفیت سلاح های تولید شده بستگی به میزان تأثیرگذاری روش های فلزکاری آن عصر و منطقه داشت،مثال مناسب آن هم پیشرفت شمشیرهای فلزی است؛در اوایل هزاره ی چهارم قبل از میلاد،در بین النهرین و در هزاره ی سوم قبل از میلاد،در مصر،شمشیر محدودیت های جدی داشت،در این زمان ها و مکان ها،یگانه فلزی که به وفور برای ساخت سلاح استفاده می شد مس بود،اما این مشکل وجود داشت که مس فلزی نسبتاً نرم بود،بدین معنی که چاقوی بزرگ مسی هنگام بریدن یا قطع کردن چیزی،تاب برمی داشت و به راحتی می شکست،همچنین تیزی چنین چاقویی زیاد دوام نمی آورد،از این رو در آغاز شمشیر اهمیت چندانی نداشت و فقط گاه در جنگ به کار می رفت،سلاح های اولیه ی خاور نزدیک باستان،یعنی گرز،تبر،نیزه و کمان به قوت خود باقی ماندند؛اغلب گرزها سری داشتند که از جنس سخت ترین سنگ های موجود در منطقه بود،در طول زمان بعضی از تشکل های نظامی سر گرزها را با سرهای مسی عوض کردند،در جنگ تن به تن گرز را برای شکستن جمجمه و دیگر استخوان های دشمن به کار می بردند،اما سربازان نیاز به سلاحی برنده داشتند که بتواند دست یا پای دشمن را قطع کند و یا به سپر دشمن فرو رود،در این زمان بسیاری از سربازان سپری از جنس چوب با لایه ای از پوست حیوانات در دست می گرفتند،تیغه ی شمشیر اولیه نه تنها خیلی نرم بلکه برای این کار خیلی هم نازک بود،در عوض تبر جنگی حتی اگر از مس هم بود،تیغه ی پهن تری داشت و از این رو خیلی هم قوی تر بود،در سراسر خاور نزدیک دست کم تا سه هزار سال تبر فلزی جنگی به کار رفت.

 از میان سلاح های پرتابی خاور نزدیک باستان،نیزه ی نوک فلزی یا زوبین تا اواخر هزاره ی چهارم قبل از میلاد در سراسر منطقه استفاده می شد؛این نیزه از چوب بلندی درست شده بود که پیکانی مسی یا برنزی با ریسمان به آن وصل می شد،دیگر سلاح پرتابی خاور نزدیک باستان،یعنی کمان با نوع دوره ی نوسنگی آن تفاوت چندانی نداشت،نوع معمولی آن که همان کمان یا کمان ساده نامیده می شد،تنه ای چوبی به طول یک تا دو متر داشت و زه محکمی از جنس روده تاب داده دو سر آن را به هم وصل می کرد،تنها نوآوری مهم این دوره در این سلاح،تبدیل پیکان آن از سنگ به فلز بود؛در این منطقه تا مدتی در نوع کمان تغییر چندانی رخ نداد و از این رو به دشمنانی که سپر داشتند آسیب کمتری می رسید.

یک خانواده از انسان های اولیه