فتح اسپانیا و پرتغال(اَندَلُس)توسط مسلمانان

موقعیت اَندَلُس

مسلمانان شبه جزیره ی ایبِری در جنوب غربی اروپا را،اَندَلُس یا اَندَلُس اسلامی می نامیدند،این سرزمین در سال 711 میلادی،در زمان خلافت “وَلید بن عَبدالمَلک” -از خلفای اموی-توسط مسلمانان فتح شد.

بخش اعظم شبه جزیره ی ایبری،اکنون شامل دو کشور اسپانیا و پرتغال است،این شبه جزیره از شمال حدود هفتصد کیلومتر با فرانسه مرز دارد،رشته کوه های پیرِنه،بین فرانسه و ایبری قرار دارد و آنها را از هم جدا کرده است،در غرب و جنوب ایبری،اقیانوس اطلس قرار دارد،دریای مدیترانه در مشرق آن است،تنگه ی جبل الطّارق،دریای مدیترانه را به اقیانوس اطلس متصل می کند.

اندلس هم اکنون نام بخشی از جنوب اسپانیا است،اندلس،یکی از هفده بخش خودمختار کشور اسپانیا کنونی است که مرکز آن شهر سِویا می باشد،این بخش در جنوب اسپانیا واقع شده و در مجاورت دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس قرار دارد.

اندلس امروزه دومین بخش بزرگ اسپانیا و از نظر تقسیمات کشوری شامل هشت استان:

سویل با نام قدیمی اِشبیلیه،گِرانادا(غَرناطه)،کُردوبا(قُرطُبَه)،کادیس(قادِس)،مالاگا(مالَقَه)،اوئِلوا(وَلبَه)،خائِن(جَیّان)،آلمِریا(اَلمِریَه) می باشد.

نمایی از شهر سویا امروزی

فتح اندلس توسط مسلمانان

بعد از فتح مغرب (مغرب یا مراکش کنونی،کشوری است در شمال غربی آفریقا در مجاورت تنگه جبل الطّارق،البته در آن زمان،وسعت سرزمینی که مسلمانان آن را مغرب می نامیدند،بیشتر بود و به کشور مغرب کنونی،مغرب اَقصی می گفتند،که به معنای مغرب دورتر است) مسلمانان درپى فتوحات دیگرى بودند تا زمینه نشر اسلام را هرچه بیشتر فراهم آورند،آمادگى مسلمانان و بروز شرایط مناسب،زمینه ی فتح یکى از مناطق وسیع یعنى اندلس را ممکن ساخت و با فتح آن،اسلام تمام این منطقه را فرا گرفت.

در آن زمان،اندلس تحت حاکمیت گوت ها (قبایلی که سالها پیش از آن،از شمال اروپا به اندلس آمده بودند) قرار داشت،در زمانی که اوضاع داخلی اندلس،سخت آشفته بود،شرایط برای فتح آن مهیا شد،بدین ترتیب “موسی بن نُصَیْر لَخمی” (ابو عبدالرّحمن موسی بن نصیر بن عبدالرحمن بن زید لخمی،از امیران مقتدر اموی،که اصالتاً از طایفه قُضاعَه در حجاز بود،وی در سال 19 هجری قمری در وادِیُ الْقُری در حجاز به دنیا آمد و در سال 97 هجری قمری در مدینه فوت کرد) حاکم اِفریقیه (در آن زمان مسلمانان به قسمتی از شمال آفریقا،این نام را اطلاق می کردند،که حدوداً شامل کشور تونس امروزی،غرب لیبی و شرق الجزایر می شده است) از خلیفه ی وقت اُموی یعنی وَلید بن عَبدالمَلک (ابوالعباس ولیدبن عبدالملك‌ بن مروان بن حَکَم،ششمین خلیفه ی اموی بود،وی در سال 50 هجری قمری در مدینه متولد شد،در سال 86 هجری قمری به قدرت رسید و بعد از ده سال حکومت کردن،در سال 96 هجری قمری در دمشق درگذشت) برای شروع پیشروی نظر خواست،خلیفه موافقت خود را با این شرط اعلام کرد که ابتدا قدرت نظامی اندلس را با حملات کوچک و گذرا بیازمایند و بعد حمله ی اصلی را آغاز کنند،در این اوضاع فردی به نام “کُنت یولیان” که حاکم شهر سَبته (سبته یا سِئوتا امروزه شهری خودمختار وابسته به اسپانیا است که در ساحل شمالی قاره آفریقا قرار دارد،این شهر فقط با کشور مراکش،مرز خاکی داشته و در مجاورت تنگه ی جبل الطّارق می باشد) بود،با ترغیب مسلمانان و کمک به آنها،در فتح اندلس تاثیرگذار بود.

نقشه اسپانیا و پرتغال امروزی

بعد از موفقیت آمیز بودن حملات اولیه،در ماه آوریل سال 711 میلادی (ماه رجب سال 92 هجری قمری،اردیبهشت 90 هجری شمسی) حمله ی اصلی به فرمانده ای “طارق بن زیاد” (طارق بن زیاد بن عبدالله از سرداران قدرتمند سلسله امویان بود،بنا به قولی در سال 50 هجری قمری در بین قبیله ای از سرزمین افریقیه زاده شد،در مورد تاریخ و محل وفات وی اطلاعات دقیقی وجود ندارد،وی از نزدیکان موسی بن نصیر و همچنین والی شهر طَنجه_شهری در مراکش امروزی و نزدیک به تنگه ی جبل الطّارق_بود) صورت گرفت،طارق با نیرویی هفت هزار نفره،که اکثر آنها،مثل خود او از قبایل افریقیه بودند،با چندین کشتی،به سمت اندلس روانه شد،آنها از تنگه عبور کردند و سپس کشتی ها در کنار صخره ای بزرگ (که هنوز هم به یاد وی،جَبَلُ الطّارِق،خوانده می شود،تنگه ی مذکور نیز در آن زمان بَحرالزُقاق نامیده می شد که بعدها به تنگه ی جبل الطّارق معروف شد) در سواحل اسپانیا پهلو گرفتند،طارق برای امان از دشمن،بارویی ساخت که به سور العرب معروف شد،به گفته ی “اِبْنِ خَلْدون” (اَبوزید عبدالرَّحمن بن محمد بن خَلدون حَضرَمی،مورخ اهل تونس بود که در 732 هجری قمری در تونس متولد و در 808 هجری قمری،در قاهره درگذشت) پس از گفتن سخنانی پرشور و هیجان انگیز،افراد خویش را به جهاد و فداکاری فراخواند و حمله ی خود را به اسپانیا آغاز نمود.

مجسمه ای از طارق بن زیاد در کشور مراکش

در این زمان پادشاه اسپانیا فردی به نام “رودریک” بود که عرب ها به وی “لُذریق” می گفتند،رودریک علیه پادشاه پیشین اسپانیا که نام او “ویتیزا” (به عربی غیطشه) بود،قیام کرده بود،سپس وی را به قتل رسانیده و این گونه به قدرت رسیده بود (انگیزه ی کمک کنت یولیان به مسلمانان نیز به قدرت رساندن مجدد شاهزادگان غیطشه که از همپیمانانش بودند،منصرف کردن مسلمانان از فتح قلمروی خویش و همچنین انتقام گرفتن از رودریک بود،که بنا به قولی به دختر یولیان تجاوز کرده بود) او در زمان حمله طارق برای سرکوب شورشی به شمال اندلس رفته بود،وقتی خبر حمله مسلمانان به جنوب را شنید،ابتدا لشکری را به مقابله با آنها فرستاد و خودش برای گردآوردن لشکری بزرگتر دست به کار شد،لشکر مسلمانان،نیروهایی که رودریک فرستاده بود را شکست داد،طارق سپس به سمت شهر طُلَیطُلَه (این شهر امروزه به نام تولدو شناخته می شود که تقریباً در 74 کیلومتری جنوب غربی شهر مادرید،پایتخت اسپانیا قرار دارد) پایتخت اندلس حرکت کرد،این در حالی بود که رودریک با سپاهی صدهزار نفره،آماده رویارویی با لشکر طارق بود.

طارق با توجه به فزونی لشکر رودریک از موسی بن نصیر یاری خواست،موسی بن نصیر هم،لشکری پنج هزار نفره را به سوی وی،گسیل کرد،در مجموع شمار سپاهیان طارق به دوازده هزار نفر رسید که در برابر لشکر اسپانیایی ها،ناچیز بود.

کوه جبل الطّارق و تنگه جبل الطّارق،کشتی های حامل لشکر طارق بن زیاد در کنار این کوه،پهلو گرفتند

دو لشکر در جنگی به نام وادی لِکَه (گُوادالِته یا شَذونَه،شذونه شهری در نزدیکی تنگه ی جبل الطّارق بوده است) رو در روی یکدیگر قرار گرفتند،اين نبرد،جنگ سرنوشت‌ساز بين مسلمانان و مسيحيان و جنگ بين طارق و رودريك بود كه سرانجام با شكست رودريك و كشته شدن او پايان يافت،فرزندان و طرفداران ويتيزا كه در بین سپاهيان رودريك حضور داشتند و منتظر ضربه زدن به او بودند،به يك باره سپاه رودريك را ترك كردند،اين عمل،باعث از بين رفتن شيرازه ی سپاه رودريك شد و از طرفی،تبليغات یوليان مبنی بر اينكه مسلمانان قصد ماندن ندارند و فقط براي كسب غنيمت آمده ­اند،سستی بسياری از نيروهاي رودريك و به دنبال آن پيروزی مسلمانان را در پی داشت،بنا بر نقلی،رودریک هنگام فرار از میدان جنگ،در رودخانه ای افتاد و غرق شد.

پیروزی در این جنگ،حضور مسلمانان را در اندلس تثبيت و غنائم بي‌شماری را نصيب مسلمانان كرد و در عين حال،نقطه ی پايانی بر حكومت گوت‌ها بود.

از ديگر نتايج اين فتح،افزايش تعداد مسلمانان در اندلس و افزايش سرعت فتوحات بود،بعد از اين نبرد ساكنان اندلس در مقابل حركت طارق مقاومت چندانی نداشتند و طارق در حدود يك سال،از جنوب تا شمال اندلس را درنورديد.

طارق بن زياد براي اينكه فرصت سازماندهی از نيروهاي گوت گرفته شود،بلافاصله به سمت شمال و به طرف شهرهاي قرطبه و طليطله حركت كرد و در مسيرهاي حركت خود،با مقاومت چنداني مواجه نشد و با فتح شهرهای مهمی چون اِستِجه (با نام امروزی اِثیخا)،مالقه،غرناطه، اِلبِيرِه (شهری قدیمی در نزدیکی گرانادا بوده است)،قرطبه،طليطله و مَجریط (مادرید)،به نواحی شمالی اندلس و به منطقه ی كوهستانی آستوریاس (یکی از بخش های خودمختار در اسپانیای امروزی که در شمال غرب این کشور واقع شده است،مرکز آن شهر اُوی اِدو می باشد) رسيد.(در بازه ای از زمان،موسی بن نصیر وی را همراهی می کرد.)

آمدن موسی بن نصیر به اندلس

موسی بن نصير با شنيدن خبر فتوحات خيره‌كننده ی طارق،خود روانه ی اندلس شد،او در سال 93 هجری قمری،همراه با هجده هزار سرباز عرب، وارد اندلس ­شد و با انتخاب مسيری غير از مسير طارق و تصرف شهرهاي فتح نشده مانند قَرْمونَه (شهری قدیمی در شمال شرق سویا امروزی بوده است)،اشبيليه و مارِدَه (شهری قدیمی در غرب اسپانیا و نزدیک به مرز پرتغال امروزی بوده است) به سوی طليطله رفت و در آنجا با طارق بن زياد كه به استقبال او آمده بود،ديدار كرد،آنها با يكديگر فتوحات را ادامه دادند و تا كوه‌های پيرنه در جنوب فرانسه پیشروی کردند كه در اين زمان،فرمان خليفه،وليد بن عبدالملك،مبني بر توقف فتوحات و بازگشت به مركز خلافت را دريافت نمودند و در اواخر سال 95 هجری قمری،همراه با هم و در حالي كه غنائم و ثروت فراوانی با خود داشتند،به سمت شام،مركز خلافت حركت كردند،موسی بن نصیر،پسرش عبدالعزيز را در اندلس و پسر ديگرش به نام عبدالله را در قَیرَوان (مرکز مغرب اسلامی) جانشين خود كرد و به دمشق بازگشت.

والیان بعدی اندلس،شهرهای دیگری را که طارق بن زیاد و موسی بن نصیر بر آنها مسلط نشده بودند،فتح کردند،شهرهایی مانند بَرشِلونه (با نام امروزی بارسلونا)،لاره(لِریدا)،طُرطوشه(تُرتُسا) و شهرهای دیگر.

مسلمانان تا سال 1492 میلادی،نزدیک به هشت قرن،در اندلس،فرمان روایی کردند و در این زمان بود که مسیحیان دوباره این سرزمین را به تصرف خود درآوردند.

کاخ الحَمرا در غرناطه (گرانادا) که به فرمان محمد(اول)بن یوسف بن نصر بن احمر(موسس سلسله بنو نصر) در 1238 میلادی ساخته شد

مسجد قرطبه که در سال 786 میلادی،به دستور عبدالرّحمن اول،از فرمانروایان اموی ساخته شد