جنگ جهانی اول

شلیک یک گلوله دنیا را به خاک و خون کشید
… درست در همان لحظاتی که همه ی مردم جهان تصور می کردند که با انجام یک بازدید دوستانه ی سیاسی،توسط «فرانسوا فردیناند» ولیعهد امپراتوری اتریش از کشور صربستان،سایه ی هولناک ترس از بروز یک جنگ وحشتناک از سر مردم دنیا رفع شده است،دستی از جیبی بیرون آمد،گلوله ای شلیک شد و شاهزاده ای به خون خویش در غلتید،با همین یک تیر تپانچه که درست حکم تپانچه ی استارت یک مسابقه ی پرهیجان دو و میدانی را داشت،یک مسابقه ی کشتار بین المللی آغاز شد که در تاریخ روابط و مناسبات میان ممالک جهان،از این کشتار به نام جنگ جهانی اول یاد شده است.

ترور ولیعهد اتریش،جرقه ی شروع جنگ جهانی اول شد

تاریخ جهان جنگ ها و خونریزی های زیادی دیده است،از آن زمان که آشوریها به فرمان پادشاه خود آشور بانی پال،خون مردم ممالک همسایه ی خود را می ریختند،تا زمانی که اسپارتی های یونان،جوانان خود را اصلاً برای خونریزی آماده می کردند،از زمانی که امپراتوری روم پایه های قدرت خود را بر خون های لخته شده ی ملل تابعه ی امپراتوری پابرجا می کرد،تا موقعی که امپراتوری عثمانی برای حفظ موقعیت خود مردم جهان را قتل عام می کرد،تا نوبت به قرون معاصر جنگ های سبک جدید برسد – همیشه در دنیا جنگ بوده ولی شاید هیچ جنگی (غیر از جنگ جهانی دوم) تا این حد در سرنوشت ملل مختلف مؤثر نبوده است.
جنگ اول جهانی چهار سال ادامه داشت،ولی مقدمات ایجاد آن ۴۳ سال طول کشید،به عبارت بهتر هم آن دولت هایی که آتش جنگ را برافروختند و هم آن دولت هایی که در آتش این جنگ پرتلفات سوختند،۴۳ سال با بیم و امید روزگار گذراندند و هر لحظه در انتظار شلیک اولین گلوله و یا شلیک تپانچه ی استارت این مسابقه ی بزرگ تسلیحاتی بودند؛چون از آنجا که همه،وقوع این جنگ را اجتناب ناپذیر می دانستند،با تمام قوا و با همه امکانات مالی که داشتند به تقویت نیروهای دفاعی خود و افزایش تولیدات جنگی می پرداختند و در صلح کار جنگ را تدارک می دیدند.

غول مهیبی به نام آلمان
از سال ۱۸۷۱ میلادی آغاز می کنیم… سالی که یک غول مهیب به نام آلمان،به رهبری یک مرد فوق العاده به نام بارون اتوفون بیسمارک در مقام نخست وزیری کشور خود با لقب صدراعظم آهنین،دانمارکی های سلحشور را درهم شکسته،امپراتوری معروف فرانسه را از بین برده و در همه ی اروپا و دنیا،هیچ قدرتی را قادر به عرض اندام در مقابل خود نمی دید،در چنین احوالی که فرانسه با آن همه قدرت نظامی به زانو درآمده بود،ویلهلم اول،پادشاه آلمان،در کاخ ورسای،مقر قدرت فرانسویان،به نام امپراتور آلمان تاج گذاری می کرد و این آغاز جنگ جهانی اول است.

اتوفون بیسمارک،صدر اعظم آهنین آلمان

پیدا شدن چنین غولی در سیاست و نظام،سبب شد که تا همه ی ممالک دیگر جهان چه در اروپا،چه در آسیا و آمریکا،دست و پای خود را جمع کنند و در رأس همه ی این ملل،دولت انگلستان قرار داشت که بازارهای جهان تحت اختیار او بود و به هیچ وجه حاضر نبود حتی تصور این مسأله را بکند که غول جدید،خیال دست اندازی به بازارهای او را دارد،زیرا همه ی انگلستان به قدرت اقتصادی آن محدود می شد و اگر این بازارها را از او می گرفتند،انگلستان به صورت یک جزیره ی متروک در می آمد؛همان طور که مدتی در زمان ناپلئون بناپارت،جزیره ای متروک شد و انتقام این متروک شدن را بعدها از ناپلئون گرفت،رفت و آمدهای سیاسی شروع شد؛این پادشاه به آن مملکت رفت،نخست وزیر آن کشور از این کشور دیدن کرد،هیأتهای سیاسی،اقتصادی و نظامی به فعالیت افتادند،همه ی این فعالیت ها را دو کشور باعث بودند؛یکی انگلستان که می خواست علاج واقعه قبل از وقوع کند و یکی فرانسه که می خواست آب رفته را به جوی برگرداند؛پس این دو کشور با هم متحد شدند و چون دولت فرانسه قبلاً با دولت روسیه نیز متحد شده بود،روی این اصل از اجتماع این سه کشور،یک اتحاد مثلث به وجود آمد که انگلستان مخارج لازم را می پرداخت،روسیه نفرات لازمه را تهیه می کرد و فرانسه رهبری تشکیلات را به عهده داشت.

ویلهلم اول،امپراتور آلمان

اتحاد مثلث و اتفاق مثلث
در مقابل این دسته بندی ها،آلمانی ها نیز بیکار ننشستند و با دلجویی کردن از اتریشی ها،آن امپراتوری را با خود متحد کردند،با الحاق ایتالیا به اتریش و آلمان،یک اتحادیه ی سیاسی و نظامی نیز در این طرف به وجود آمد که به آن اتفاق مثلث نام نهادند،طبیعی است که در این گیر و دار سایر دولت های جهان نیز هرکدام به خاطر پاره ای مسائل،به یکی از این دو گروه ملحق شدند،همان طور که ممالک امروزی به یکی از دو بلوک شرق و غرب ملحق می شوند،چون صف ها مشخص شد،رجزخوانی ها و حماسه سرایی ها شروع شد و بهانه جوییها نیز آغاز گردید،زیرا فرانسه می خواست انتقام بگیرد و آلمان
می خواست غافلگیر نشود.
در آن زمان کشوری به نام یوگسلاوی که بعدها از ممالک معتبر امروزی اروپا شد،وجود نداشت،بلکه در آن محل کشور صربستان قرار داشت،صربستان چون همسایه ی اتریش بود،اتریشی ها می خواستند صربستان را که در گذشته نیز به آن کشور تعلق داشت،دوباره به خود ضمیمه کنند و استقلال آن را برباد دهند،آلمانی ها نیز که دوستی اتریش را در مقابل اتحاد مثلث لازم داشتند،دست اتریش را در ایذا و اذیت صربها بازگذاشتند،صربی ها نیز که می ترسیدند مبادا اتریش روزی بر آنان بتازد،به مدارا رفتار می کردند،در چنین احوالی بود که فرانسوا فردیناند،ولیعهد اتریش،به صربستان رفت،آرشیدوک فرانسوا فردیناند،ولیعهد اتریش به بازدید از صربستان پرداخت،وی در این سفر با همسر خود سوفی دوهوهنبرگ همراه بود … برنامه ی بازدید تا ایالت بوسنی که مرکز استقلال طلبان صربستان بود و در بوسنی تا شهر معروف سرایه وو که پایتخت بوسنی و کانون میهن پرستان افراطی بود،به خوبی انجام شد،مردم دنیا با کمال امید و وحشت،جریان این بازدید را دنبال می کردند و رجال سیاسی و نظامی ممالک اتحاد مثلث و اتفاق مثلث نیز منتظر پایان کار بودند،آیا این بازدید می بایست چون آبی بر آتش جنگ که از گوشه و کنار سعی در توسعه آن می شد پاشیده شود یا چون نفتی که بر آتش دامن زند؟
آتش به انبار باروت
روز ۲۸ ماه ژوئن سال ۱۹۱۴ میلادی بود و شهر سرایه وو آخرین نقطه ی سفر دوستانه ی ولیعهد اتریش محسوب می شد؛آخرین لحظات بازدید به اتمام می رسید و مردم دنیا داشتند نفس راحتی می کشیدند که دست سرنوشت از آستین یک دانشجوی متعصب صربی بیرون آمد و نام این دانشجو گاوریلو پرنسیپ بود و می خواست ولیعهد اتریش را بکشد؛زیرا فرانسوا فردیناند از ایالت بوسنی به نام ایالت خوب ما نام برده بود و معنی این حرف از نظر گاوریلو این بود که ولیعهد اتریش قصد تصرف بوسنی و الحاق آن را به کشور خویش دارد.
همان طور که هنوز معلوم نشده است جان کندی رئیس جمهور آمریکا را چه کسی کشت و چند نفر به طرف او تیراندازی کردند؛همان طور هم هنوز معلوم نشده است که گاوریلو پرنسیپ چند تیر شلیک کرده است و آیا غیر از او کسان دیگری نیز برای این توطئه مأموریت داشته اند یا نه،زیرا در این سوء قصد،نه تنها آرشیدوک فرانسوا فردیناند،بلکه همسر او سوفی دوهوهنبرگ نیز به قتل رسید. ولی آنچه که تاریخ می گوید این است که عامل سوء قصد،فقط آن دانشجوی متعصب صربی بود؛به هرحال با این سوء قصد همه ی امیدها ناامید،همه ی رشته ها پنبه و همه ی نقشه ها نقش برآب شد،با این که اتریشی ها نتوانستند دلیلی پیدا کنند که دولت صربستان در اجرای این نقشه دستی داشته است،مع هذا فرصت را غنیمت شمردند و به خیال این که موقعیت برای تصرف صربستان مناسب است،در ۲۳ ژوئیه ۱۹۱۴ با اطمینان به پشتیبانی آلمان،که آن دولت نیز فرصت را برای وارد کردن یک ضربه ی دیگر به فرانسه و متحدینش،روسیه و انگلستان،مناسب یافته بود،اعلامیه ی توهین آمیزی به صربستان فرستاد،با وجودی که صربها کوتاه آمدند و توهین مستقیم اتریش را ندیده گرفتند؛باز اتریش دست برنداشت و روز ۲۵ ژوئیه ۱۹۱۴،سفیر خود را از بلگراد،پایتخت صربستان،احضار کرد و این نوعی اعلان جنگ بود.

گاوریلو پرنسیپ عامل قتل ولیعهد اتریش

تلاش ها بی فایده شد

احضار سفیر اتریش از بلگراد مصادف با بسیج عمومی در اتریش شد،چون دولت روسیه،خود را حامی دولت های کوچک نژاد اسلاو می دانست و صربها نیز اسلاو نژاد بودند،روی این اصل با صلاحدید فرانسه و انگلیس،که آنها نیز فرصت را برای کوبیدن آلمان و اتریش مناسب دیده بودند،در ۳۱ ژوئیه ۱۹۱۴ اتریش را تهدید کرد که اگر دست از بسیج عمومی برندارد کار به جنگ خواهد کشید،جواب این تهدید آن بود که روز اول اوت ۱۹۱۴ میلادی،ویلهلم دوم،امپراتور آلمان،که مردی بی نهایت مغرور بود،به نیکلای دوم،امپراتور روسیه،اعلان جنگ داد و در ۳ اوت ۱۹۱۴ هم به فرانسه اعلان جنگ داده شد،در آن زمان که دنیا در گرداب جنگی پرتلفات دست و پا می زد و فرومی رفت،در اتریش،فرانسوا ژوزف،در انگلستان جورج پنجم و در ایتالیا ویکتور امانوئل سوم،سلطنت داشتند،در فرانسه،ریموند پوانکاره،ریاست جمهوری داشت و جز این فرمانروایان،سیاستمداران دیگری چون جورج کلمانسو،نخست وزیر فرانسه،لوید جورج،نخست وزیر انگلستان نیز دست اندرکار تدارک جنگ و دفاع بودند.

ویلهلم دوم،امپراتور آلمان

نبرد آغاز شد…
از روز ۲۸ ژوئن ۱۹۱۴ که تپانچه ی پرنسیپ شلیک شد تا روز ۴ اوت ۱۹۱۴ که توپهای سنگین آلمان،به طرف قلعه های نظامی بلژیک و فرانسه در لییژ،شلیک کردند،مدت ۳۷ روز،رجال صلح طلب دنیا،مخصوصاً نیکلای دوم امپراتور روسیه،هرچه در قوه داشتند برای جلوگیری از این جنگ کوشیدند،ولی آلمانی ها و اتریشی ها که در برابر اتفاق خویش هیچ اتحاد دیگری را قادر به مقابله نمی دیدند،همه ی این تلاشها را بی فایده کردند.
در ۴ اوت ۱۹۱۴،آلمانی ها به لییژ در بلژیک حمله کردند و همان روز انگلیسی ها به آلمان اعلام جنگ دادند،در این میان ایتالیا به خلاف انتظار آلمان و اتریش بی طرفی اختیار کرد،وقتی که جنگ شروع شد،بیش از سه چهارم ممالک دنیا در آن شرکت داشتند و بعضی دیگر مثل ژاپن،آمریکا و ایتالیا منتظر بودند ببینند اوضاع از چه قرار خواهد بود،میدان اصلی جنگ،اروپای مرکزی بود و دو حریف اصلی فرانسه و آلمان بودند؛به طوری که در طول ۴ سال و ۳ ماه جنگ از ۲۸ ژوئن ۱۹۱۴ تا ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ میلادی،دولت آلمان ۱۴ میلیون سرباز و دولت فرانسه ۸ میلیون سرباز به جبهه ها فرستادند.

سربازان جنگ جهانی اول در حال غذا خوردن

بنا به عقیده ی همه ی مورخین،جنگ جهانی اول از لحاظ خسارات وارد بر ممالک و اعمال وحشیانه ی ممالک نسبت به یکدیگر،شباهت زیادی به اعمال طوایف وحشی هون در امپراتوری روم داشت. جنگ جهانی اول از لحاظ دیگر به سه دوره ی مشخص تقسیم میشود:
دوره ی اول – از ۴ اوت ۱۹۱۴ تا ۱۸ نوامبر ۱۹۱۴ میلادی

دوره ی دوم- از ۱۸ نوامبر ۱۹۱۴ تا ۲۱ مارس ۱۹۱۸ میلادی

دوره ی سوم – از ۲۱ مارس ۱۹۱۸ تا ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ میلادی
در دوره ی اول،ابتکار عملیات در دست آلمانی ها بود،مولتکه،رئیس ستاد ارتش آلمان،مأمور تصرف فرانسه بود،دو سردار آلمانی،فون کلوک و فون بولو،بلژیک را گرفتند و پس از شکست لانگل دوکاری سردار فرانسه و فریچ سردار انگلیسی،ژنرال ژوفر،رئیس ستاد ارتش فرانسه،دستور عقب نشینی داد،با وجودی که فون کلوک می توانست پایتخت فرانسه را به آسانی تصرف کند،اهمال کرد و در نتیجه ژنرال گالی ینی،فرماندار پاریس و ژنرال فوش،فرمانده مدافعان پاریس،به آسانی بر آلمانی ها پیروز شدند،با این وصف در دوره ی اول جنگ بین الملل اول شکست با فرانسویان بود.

یک زیردریایی آلمانی در لندن-1918

اعلام بی طرفی ایران
از سوی دیگر در جبهه ی روسیه،سرداران آلمانی هیندنبورگ و لودندورف،بر سربازان روسی به فرماندهی گراندوک نیکلا،غلبه کردند،طی چند برخورد پر تلفات در تانن برگ،مازوری،گالیسی و ورشو،ارتش روسیه را مضمحل کردند،همین طور در دریاها نیز پیروزی با آلمانی ها بود،در این جریان،بسیاری از کشتی های متفقین در برخوردهای مختلف با ناوگان آلمانی غرق شدند،از مهم ترین وقایع این دوره از جنگ جهانی اول،ورود ژاپن به نفع متفقین و ورود امپراتوری عثمانی به نفع متحدین در جنگ بود،پس جنگ دوره اول به نفع آلمان و اتریش تمام شد،در دوره ی دوم به جای مولتکه سردار دیگری به نام فون فالکن هاین،رئیس ستاد ارتش آلمان شد،این بار نیز حملات از طرف آلمان،اتریش و عثمانی و دفاع از طرف روسیه،فرانسه و انگلستان بود،در همین دوره بود که آتش جنگ با وجودی که ایران قبلاً بی طرفی خود را اعلام کرده بود،به دامان ایران نیز نشست و جنگهای متعددی در نواحی مغرب و جنوب ایران بین آلمانی ها،عثمانی ها و انگلیسی ها در گرفت،برای اولین بار در تاریخ جنگ ها،در این دوره هواپیماها به بمباران کردن شهرها پرداختند،گازهای خفه کننده سبب مرگ عده ی زیادی شد،تانک اختراع شد و نبردهای زیردریایی به اوج شدت خود رسید.

تانک از اختراعات بشر در طی جنگ جهانی اول بود

از مهمترین وقایع این دوره از جنگ ها این بود که دولت ایالات متحده ی آمریکا نیز وارد جنگ شد،شاید اگر بر اثر حملات زیردریایی های آلمانی و غرور و تکبر زیاده از حد ویلهلم دوم،که قدرت آمریکا را نادیده گرفته بود،آمریکایی ها در جنگ اروپایی ها دخالت نمی کردند،ورق جنگ به نفع آلمان و اتریش برمی گشت،ولی غرق چند کشتی تجارتی آمریکا،سبب شد تا کنگره ی آمریکا به دوران ریاست جمهوری وودرو ویلسون،اعلان جنگ آمریکا به آلمان و در نتیجه ورود آمریکا را به جنگ های جهانی اول تصویب کند،به این ترتیب سیل سرباز،اسلحه و پول آمریکایی به جبهه های جنگ اروپا سرازیر شد و متفقین که در آستانه ی شکست قرار داشتند جانی تازه گرفتند و نیز در همین دوره بود که ایتالیا متحد سابق آلمان هم در شمار متفقین درآمد.

رهبران حقیقی آلمان در دو سال پایانی جنگ: ژنرال هیندنبورگ (چپ) و معاون وی ژنرال لودندورف

سپاه روسیه نابود شد
در دوره ی دوم جنگ جهانی اول،قهرمانی های فراوان به منصه ی بروز درآمد،یک افسر فرانسوی به نام ژنرال پتن در قلعه ای به نام وردن،جلوی پیشروی آلمانی ها را گرفت،از همان زمان شکست های مختلف آلمانی ها در جبهه های جنگ شروع شد،اگر وردن از دست می رفت،دیگر هیچ نیرویی قادر به جلوگیری از اشغال کامل فرانسه به دست آلمانی ها نبود،به این جهت است که نبرد وردن برای آلمانی ها و فرانسوی ها هر دو مسأله ی مرگ و زندگی محسوب می شد،چون فرانسوی ها این مسابقه را بردند،پتن قهرمان ملی شد و درجه ی مارشالی یافت و به چنان شهرت و اعتباری رسید که در تاریخ فرانسه کمتر چنان شهرتی سابقه دارد.
همچنین در همین دوره است که یکی از متفقین اصلی بر اثر بروز حوادثی که در داخل آن کشور اتفاق افتاد،مجبور به کناره گیری از جنگ و تسلیم به آلمانی ها شد و این متفق،روسیه تزاری بود،روس ها با وجود فراوانی نفرات،چنان درهم کوبیده شدند که قسمت اعظم سپاه روسیه نابود شد و چون بیش از آن مقاومت امکان نداشت،روس ها تسلیم شدند،گروهی این وقایع را معلول اقدامات کشیشی به نام راسپوتین می دانستند که می گفتند جاسوس آلمانی ها بود،به هرحال این شکست سبب شد تا بعدها در جریان پیروزی انقلاب کمونیستی، حکومت شوروی در روسیه روی کار آید،در دوره ی سوم،همه جا شکست با آلمانی ها بود،آمریکایی های تازه نفس همه جا در صف مقدم جبهه با آلمانی های خسته و اتریشی های نا امید روبه رو بودند،این شکست ها آنقدر تکرار شد تا در ۱۱ نوامبر سال ۱۹۱۸ میلادی در محلی به نام رتوند واقع در جنگل گل، آلمانی ها تسلیم شدند و قرارداد سنگین متارکه ی جنگ را امضا کردند،دو هفته بعد عثمانی ها نیز که از انگلیسی ها شکست خورده بودند در محل مودرو،قرارداد صلح را امضا کردند،به همین ترتیب اتریشی ها نیز روز ۳ دسامبر ۱۹۱۸ در محلی به نام پادو تسلیم شدند.

جنگ جهانی اول از مرگبارترین جنگ های تاریخ بود

ایجاد جامعه ی اتفاق ملل
بروز جنگ اول،وقایع جنگ اول و پایان جنگ اول،چنان تحولی در روابط داخلی ممالک بین دولت ها و ملت ها و روابط خارجی ممالک بین دولت ها و دولت ها به وجود آورد که هنوز هم بعضی از نقاط دنیا از آن اثرات متأثر است… رژیم های حکومتی متعددی واژگون شدند،قوانین متعددی تعویض و تبدیل شدند،در اقتصاد،فرهنگ،هنر،علم،صنعت،سیاست و سایر شئون مختلف،تغییرات زیادی به عمل آمد.
یکی از مهم ترین اثرات جنگ جهانی اول،تأسیس یک سازمان بین المللی،برای حفظ صلح در دنیا و توسعه مناسبات دوستانه میان ملل مختلف جهان بود،این سازمان که در تاریخ روابط بین الملی از آن به نام جامعه ی اتفاق ملل یاد شده است،به ابتکار وودرو ویلسون رئیس جمهور آمریکا تأسیس شد،عجیب این جاست که خود آمریکا عضویت آن جامعه را قبول نکرد،به این سبب پس از مدتی قدرت جامعه ی اتفاق ملل به قدری کم شد که یکی یکی دولت های عضو آن کناره گیری کردند و از آن جامعه جز نامی باقی نماند.

جنگ جهانی اول کشته های بسیاری داشت

تأثیر مهم دیگر این جنگ توسعه ی نفوذ دولت آمریکا در سیاست بین المللی بود که دنباله ی آن تا زمان حاضر نیز کشیده شده و همان دخالت به موقع آمریکا در جنگ و پیروزی بر دشمن درجه اول ملل اروپایی سبب شد تا هم ملت های اروپایی خود را رهین منت آمریکا بدانند و هم خود آمریکا برای خود حقی نسبت به موجودیت و استقلال اروپایی ها قائل شود،از طرف دیگر حضور در آن جنگ خونین سبب شد تا رژیم حکومتی در روسیه که یکی از ملل اصلی متفقین بود چنان زیر و زبر شود که براساس آن بعدها روسیه نیز به صورت یکی از دو قدرت اصلی جهان درآمد،جز این چند تأثیر مهم،سایر اثرات مهم جنگ جهانی اول فهرست وار عبارتند از:
۱ – از بین رفتن رژیم امپراتوری و قدرت اتریش

۲- از بین رفتن امپراتوری عثمانی
۳- از بین رفتن رژیم امپراتوری و قدرت آلمان

۴- ازدیاد قدرت امپراتوری ژاپن
۵ – ازدیاد قدرت دولت ایتالیا که منجر به حمله ی آن کشور به حبشه شد

۶ – توسعه ی نفوذ سیاسی و اقتصادی انگلستان
۷ – افزایش دشمنی میان فرانسه و آلمان که خود یکی از علل بروز جنگ دوم جهانی شد

۸ – توسعه ی رژیم کمونیسم و مسلک مارکسیسم در دنیا

9-بروز یک سلسله جنگ های مختلف مثل حبشه و ایتالیا و چین و ژاپن

10-توسعه صنایع جنگی و ازدیاد قدرت ارتش ها در جهان

جنگ جهانی اول در 1918 خاتمه یافت